Keçiören TV Anakartta Oscillator Kristal Değişimi

Bir televizyonun “zaman algısı”, tüm sistemin ritmini belirleyen oscillator kristaller ve onlardan türeyen saat (clock) ağacıyla kurulur. Görüntü işleme SoC’si, T-CON ile senkron, ses codec’iyle uyumlu, HDMI/DP/USB/Ethernet gibi çevrelerin protokol zamanlamalarına sadık kalmak zorundadır. Bu disiplinin kalbi, çoğunlukla 27 MHz video referansı, 24.576 MHz/22.5792 MHz ses referansları, bazı platformlarda 19.2 MHz/25 MHz/40 MHz RF/SoC kristalleri ve 32.768 kHz RTC gibi düşük frekanslı bir zaman tutucudur. Bu küçük ve kırılgan parçaların her biri, PLL’ler (phase-locked loop) ve çoklayıcılar (divider/multiplier) aracılığıyla TV’ye görüntüde akıcılık, ses–görüntü eşzamanı, HDMI el sıkışmasında kararlılık ve bekleme modunda doğru zaman sağlar.

1) TV’nin Saat Ağacını (Clock Tree) Okumak

Bir TV’nin saat mimarisi, genelde bir veya birkaç temel kristal etrafında örgülenir. Örneğin 27 MHz referansından görüntü işleme PLL’leri türetilir; aynı referans bazı SoC’lerde HDMI TMDS clock için de temel olabilir. Ses tarafında 24.576 MHz (48 kHz ailesi) ya da 22.5792 MHz (44.1 kHz ailesi) audio master clock görevini üstlenir. Ayrıca Wi-Fi/Bluetooth, Ethernet PHY veya USB için 25/19.2/40 MHz gibi RF/fiziksel katman kristalleri bulunabilir. En düşük frekanslı 32.768 kHz kristal, RTC (gerçek zaman saati) ve derin bekleme senaryolarında zaman sayacı işlevi görür. Onarımda ilk adım, hangi semptomun hangi referans dalına karşılık gelebileceğini sezgisel olarak saptamaktır.

2) Semptom–Kök Neden Haritalaması

• HDMI el sıkışması (EDID/HDCP) zaman zaman başarısız: 27 MHz ana referans veya HDMI PHY’nin bağlı olduğu RF kristal sınırda çalışıyor; PLL “relock” süreleri uzuyor.

• Lip-sync kayması, eARC/ARC ses kopuşu: Audio MCLK referansı (24.576/22.5792 MHz) yaşlanmış, jitter artmış; ses codec’i ile SoC arasında asenkron buffer doğuyor.

• USB/Ethernet rastsal kopma: 25 MHz (Ethernet PHY) veya 24/48 MHz (USB) kaynaklarının türetildiği kristal kararsız.

• Soğukta hiç açılmıyor, ısınınca açılıyor: Kristalin drive level eşiğe çok yakın; düşük ısıda osilasyon başlamıyor.

• Saat doğru değil, beklemede kayma var: 32.768 kHz RTC kristali sapmış ya da yük kapasitörleri yanlış.

3) Hangi Kristal “Şüpheli”? Kart Üzerinde Hızlı Tanıma

Anakart üzerinde, metal kapaklı 5032/3225/2016 SMD kristaller ya da düşük profilli HC-49SMD benzeri paketler görürsünüz. Yakın çevresindeki yük kapasitörleri (genellikle birkaç pF–10’lar pF aralığında), kimi zaman bir seri sönüm direnci ve osilatör giriş-çıkış pinlerine giden kısa izler kristale işaret eder.

• 27 MHz: Çoğunlukla SoC’a çok yakın.

• 24.576/22.5792 MHz: Ses codec’i/işlemcisi civarında.

• 25/19.2/40 MHz: RF, USB/Ethernet PHY etrafında.

• 32.768 kHz: Genellikle küçük, silindirik ya da minyatür SMD; RTC/LDO yakınında.

Kart baskılarında “X1, X2, Y1” gibi etikete dikkat edin; üretici BOM’u yoksa bu izler kısa yol gösterebilir.

4) Güvenlik, ESD ve Isıl Hijyen

Kristaller mekanik ve termal şoka karşı aşırı hassastır. Sökme-takma sırasında:

• Antistatik bileklik ve iletken mat kullanın.

• Ön ısıtma yapın; çok katmanlı kart ısıyı emer, pad kalkması riski düşer.

• Komşu LDO’lar, PLL kondansatörleri, seri flash ve mikro kristaller için ısı kalkanı uygulayın.

• Kristalin paketi çatlamışsa, içerideki plaka kırığı “ara sıra çalışan saat” semptomu yaratır; gözle çatlak çoğu zaman görünmez.

5) Ölçüm ve Teşhis: “Çalıyor mu?” Sorusunu Doğru Sormak

• Osiloskop ile osilatör çıkışını yüksek empedanslı aktif probla izleyin; osilasyonu yüklememeye özen gösterin. Zayıf yükleme, sınırdaki kristali tamamen durdurabilir.

• Frekans sayacı ile temel frekansı doğrulayın; ±ppm sapma ısıya bağlı farklılık gösterebilir.

• Jitter gözlemi: Basit atölye koşullarında sayısal jitter ölçümü zor olsa da, PLL kilit/kaçır davranışını (lock detect pin, hat sayacı) izlemek fikir verir.

• Enjeksiyon testi: Bazen SoC osilatör pinlerine laboratuvar sinyali enjekte ederek (düşük genlik, uygun empedans) sistemin kilitlenip kilitlenmediğini test etmek, kristalin “gerçek fail” olup olmadığını netleştirir.

6) “Çalışır gibi ama kararsız” Kristaller: Sınırda Yaşam

Kristaller nominalde çalışsa bile negatif direnç marjı düşükse, küçük sıcaklık/gerilim değişimlerinde osilasyon sönümlenir. Ayrıca yük kapasitörü değeri (C_L) fabrika değerlerinden sapmışsa osilasyon frekansı kayar, PLL’ler sürekli düzeltme yapmak zorunda kalır ve enerji tüketimi/jitter artar. Atölyede pratik yöntem: Yük kapasitörlerini orijinal değerine döndürmek; kartta “eşdeğer” görünen ancak tolerans farkı yüksek kapasitörleri karıştırmamaktır.

7) Yük Kapasitörleri ve Seri Direnç: Küçük Parçalar, Büyük Etki

Osilatör tasarımında kristal pinlerine bağlı iki küçük kapasitör ve kimi zaman bir seri sönüm direnci görürsünüz. Yan sanayi bir değişimde yalnız kristali yenilemek yetmeyebilir; C_L yanlışsa, yeni kristal de sınırda çalışır. Özellikle 32.768 kHz kristaller C_L değişimine çok hassastır; beklemede zaman kayması ve “alarm/uyandırma” sorunları doğar. Kristali değiştirirken, mümkünse eş kapasitör seti de orijinaliyle eşlenmelidir.

8) Kristal mi, MEMS mi, TCXO mu? Doğru Alternatifi Seçmek

• Kristal (XO): En yaygın; düşük maliyet, iyi kararlılık.

• MEMS osilatör: Darbelere/şoka daha dayanıklı, bazen daha yüksek jitter; bazı HDMI/Audio uygulamalarında sınırda olabilir.

• TCXO: Sıcaklık kompanzasyonlu; mükemmel kararlılık ama maliyet/akım tüketimi artar.
  Servis pratiğinde orijinal tip ile devam etmek daha güvenlidir. OEM’in jitter bütçesi ve PLL tasarımı buna göre ayarlanmıştır.

9) Paket ve Mekanik: 5032 mi, 3225 mi?

Paket boyutu kristalin mekanik rezonans ve termal davranışını etkiler. Büyük paketleri küçük izlere “uydurma” çabası, lehim miktarını artırıp gerilme yaratır. Tersine küçük paket, geniş pad üzerinde kötü ıslanır ve mikro çatlak doğurur. Üreticideki P/N ve paket boyutuna sadık kalın; pad maskesi değişmeden “uyarlama” yapmak geri dönen arızaların baş sebebidir.

10) Sökme: Pad Kalkması ve Komşu Bileşen Riski

• Ön ısıtma + düşük debili sıcak hava: Reçinenin “kaynama”sını ve pad kalkmasını önler.

• Pensi paketin iki yanından destekleyin; tek köşe kuvveti kristali çatlatır.

• Kristal çıktıktan sonra fitil + taze lehim ile pad’leri temizleyin; pad altında via-in-pad varsa aşırı çekişten kaçının.

11) Yüzey Hazırlığı ve Akı Hijyeni

Kristal altı bölgeyi no-clean flux ile çalışsanız bile izopropille temizleyin. Özellikle PLL, LDO, RTC çevresinde kalan flux artıkları neme duyarlı sızıntı akımlarına yol açabilir. Mikrofiber çubukla kısa, nazik temizleme; ardından hava ile hafif kurutma idealdir.

12) Yeni Kristalin Yerleştirilmesi: Hizalama ve Lehim Dengelemesi

• Paketin işaret pimi (marking) ve kart baskı yönleri uyuşmalı; kristaller kutupsuz görünse de üretici tavsiye yönü, mikrofonik etkileri azaltabilir.

• Lehim miktarı simetrik olsun; bir yanda “yüksek ayak” kalırsa kristal hafif eğilir, mekanik stres artar.

• Sıcaklıktan sonra kademeli soğutma; ani soğutma iç gerilimi artırır.

13) Yük Kapasitörleri ve Seri RC’nin Yenilenmesi

Kristal ile birlikte C_L kapasitörleri aynı tolerans sınıfında yenilenmeli; “kutudan çıkan” farklı seriler karışıksa, en yakın eşleri çift olarak takın. Seri sönüm direncini (varsa) orijinal değerde bırakın; “daha iyi başlasın” diye sıfırlamak, gereksiz kenar çınlaması ve EMI doğurabilir.

14) İlk Açılış: PLL Kilidi ve Soğuk–Sıcak Döngü

İlk açılışta soğuk kartla test edin. Menüye girin, HDMI kaynak bağlayıp birkaç kez el sıkışma yapın; ardından yüksek kontrast sahnelerde TV’yi 20–30 dakika ısıtın. Isındıkça kristalin sapması artabilir; PLL kilit/kaçır davranışı ortaya çıkar. Soğuk–sıcak döngüde stabil kilit bekleriz.

15) HDMI/CEC/eARC: Zaman Kademesi Ne Kadar Kıymetli?

HDMI el sıkışması (EDID okuma, HDCP değişimi, eARC başlatma) kesin zaman pencereleri ister. Referans saatiniz kayıyorsa kaynak cihaz “cevap gelmedi” diye linki düşürür. Değişim sonrası çeşitli kaynaklarla (oyun konsolu, PC, STB) tekrarlı tak-çıkar testleri yapın. eARC senaryosunda TV⇄AVR arasında lip-sync ve PCM/Dolby geçişlerinde sessizlik olmamalıdır.

16) Audio Tarafı: MCLK, PLL ve “Seste Nefes”

24.576 MHz (48 kHz ailesi) referans bozulduğunda mikro düzeyde dalgalı sibilans, uzun diyaloglarda derinlik kaybı, çok kanallı akışlarda senkron kaçakları görülür. Değişimden sonra:

• Pink noise ve sine sweep ile tiz–orta bant dokusunu dinleyin.

• PCM→Dolby→PCM dönüşlerinde sessizlik penceresi oluşuyor mu gözleyin.

• eARC gecikmesi stabil mi, lip-sync ayarları sapıyor mu kontrol edin.

17) RTC ve 32.768 kHz: Küçük Saat, Büyük Sorun

RTC kristali millicent’lerle konuşur ama etkisi günlerce yaşanır: alarm gecikmeleri, beklemede zaman sapması, programlı kayıt/uyandırma hataları gibi. Bu kristali değiştirirken C_L kapasitörleri özellikle kritik. Değişim sonrası TV’yi stand-by’a alıp 24 saat bekletmek ideal; pratikte birkaç saatlik beklemede dahi dakikalık sapma görüyorsanız C_L eşleşmesi yanlıştır.

18) EMI ve Yayılım: Saat Hatları “Anten” Olabilir

Kristal çevresindeki kısa izler ve zemin/kalkan teması, EMI karakterini belirler. Değişim sırasında kalkan parmaklarını gevşetir, geriye boya–metal temassızlığı bırakırsanız, HDMI ya da Wi-Fi katında kritik jitter pencereleri aşılıp link düşebilir. Kalkan ayaklarını eş tork ile kapatın, teması çıplak metal–metal olacak şekilde temizleyin.

19) Mekanik Stres ve Mikrofonik Etkiler

Bazı kristaller mikrofonik davranır; kasaya gelen titreşim frekans çevresinde yankılanma üretir. TV hoparlörüne çok yakın ya da soundbar kısmına esnemeyle bağlı kristallerde bu etki hissedilebilir. Paketin altına üreticinin öngördüğü elastomer ped ya da ince yapışkan kullanılıyorsa eşlenmesini ihmal etmeyin; aksi hâlde uzun vadede çatlaklar ve “ara sıra boot” şikâyetleri gelir.

20) Vaka Çalışmaları: Üç Semptom, Üç Çözüm

• Vaka A – Soğukta açılmıyor: 27 MHz kristal sınırda; soğukta osilasyon başlamıyor, ısınınca çalışıyor. Kristal + C_L seti orijinal değerle yenilendi; PLL hızlı kilitlenmeye döndü, soğuk açılış düzeldi.

• Vaka B – eARC’de sessizlik penceresi: 24.576 MHz kristal yaşlanmış, jitter yüksek. Değişim sonrası Dolby→PCM geçişlerinde sessizlik kayboldu; lip-sync sabitlendi.

• Vaka C – Zaman kayması ve program kaçırma: 32.768 kHz kristal “eşdeğer”le değiştirilmiş, C_L yanlış kalmış. Doğru C_L ile birlikte kristal yenilendi; 24 saat beklemede sapma <1 s’e indi.

21) Sık Yapılan Hatalar

• Sadece kristali değiştirip yük kapasitörlerini bırakmak.

• Farklı paket boyutlu kristali “zorlayarak” takmak; mekanik stres ve erken kırılma.

• Sıcak havayı fazla verip pad kalkması; alt vias’ların açılması.

• Aktif prob yerine normal probla ölçüp osilasyonu yüklemek ve “çalışmıyor” diye yanlış teşhis.

• Kalkan/şase temasını ihmal edip EMI kaynaklı link düşmeleri üretmek.

• 32.768 kHz kristalde C_L’yi hafife almak; beklemede dakikalarca kayma.

22) Atölye İçin Hızlı Kontrol Listesi

1. Arızalı dalı semptomdan tahmin et (HDMI/Audio/USB/RTC).

2. Kart üstünde kristali ve C_L çevresini bul.

3. ESD/ön ısıtma, ısı kalkanı hazır mı?

4. Söküm: padleri koru, fitil + taze lehimle temizle.

5. Yeni kristal: aynı P/N, aynı paket, doğru hizalama.

6. C_L kapasitör seti ve (varsa) seri R’yi eşle.

7. İlk açılış: PLL kilit, HDMI el sıkışması, audio geçişleri.

8. Soğuk–sıcak döngü, 20–30 dk izleme.

9. RTC için kısa bekleme testi; sapma var mı?

10. Kalkan/şase temasını yeniden sık ve temizle.

11. Raporla: değişen P/N, ölçümler, test sonuçları.

23) Değişim Sonrası Doğrulama Senaryoları

• HDMI kaynak döngüsü: Konsol/PC/STB; çoklu tak-çıkar, çözünürlük değişimi.

• HDR/SDR geçişleri: Yüksek bant genişliği sırasında linkin stabil kalması.

• eARC/ARC testleri: PCM↔Dolby↔DTS (varsa) geçişleri; sessizlik penceresi olmamalı.

• USB/Ethernet stres: Büyük dosya kopyası, hız testinde kopma yok.

• Uzun bekleme: Stand-by’den uyanma ve saat doğruluğu.

• Gürültülü çevre: Wi-Fi aktifken HDMI jitter artmamalı (EMI kontrolü).

24) Yazılım ve Kalibrasyon: Saat Değişir, Profil Kalır

Bazı şasilerde saat referansı değiştiğinde HDMI/eARC/Audio yığınları ilk açılışta yeniden parametreleme yapar. Servis menüsünde “clock recalibrate” ya da benzeri test sayfaları varsa çalıştırın. Ses tarafında PLL bölücülerinin hedef örnekleme ailelerine (48/44.1 kHz) doğru döndüğünü, TV’nin lip-sync kaydırma seçeneklerinin “nötr”e yakın kaldığını doğrulayın.

25) Uzun Ömür Stratejisi: Bir Daha Aynı Yere Dönmemek İçin

• Orijinal P/N ve paket kullanın; “eşdeğer”de bile üreticinin C_L tavsiyesine sadık kalın.

• Kristali mekanik stresten koruyun; kablo veya kalkan baskısı bırakmayın.

• Kalkan–şase temaslarını temiz, boyasız metal temasla sağlayın.

• Kart temizliğini ihmal etmeyin; flux artıkları RF/PLL bölgelerinde mikro sızıntı demektir.

• Müşteriye yazılım güncellemelerinde HDMI/eARC kararlılık düzeltmeleri çıktığında uygulamasını önerin.

26) Müşteri İletişimi: “Neden Bu Kadar Küçük Parça Bu Kadar Önemli?”

Kristal, televizyonun “metronomu”dur. Değişim yalnızca “ufak bir parça onarımı” değil; görüntünün akıcılığı, sesin netliği, kaynaklarla kararlı iletişim ve doğru zaman demektir. Teslimde basitçe anlatın: “Bu parça TV’nin ritmini tutuyor; artık HDMI bağlantılarınız daha kararlı, eARC ses geçişleriniz sessizliksiz ve saatiniz doğru çalışacak.”

---

Sonuç

TV anakartta oscillator kristal değişimi, sistemin en kırılgan ama en kritik katmanına dokunmaktır. Başarı; doğru P/N ve paket eşleşmesi, yük kapasitörlerinin üretici tavsiyesine göre seçimi, disiplinli sökme–takma (ön ısıtma, pad koruması, simetrik lehim), PLL kilit ve HDMI/Audio testleri, soğuk–sıcak döngülerinde kararlılık ve kalkan/şase hijyeni ile gelir. Bu adımlar eksiksiz uygulandığında:

• HDMI bağlantıları hızlı ve güvenilir el sıkışır, HDR/SDR geçişleri düşmeden yapılır.

• Ses tarafında lip-sync sabitlenir, eARC/ARC geçişleri sessizlik üretmez.

• USB/Ethernet katları rastsal kopma üretmez, TV’nin “aklı” hızlanır.

• RTC saat doğru akar; beklemede sapma ve planlı eylem hataları ortadan kalkar.

Özetle, kristal değişimi; televizyonun ritmini, dengesini ve iletişimini yeniden inşa eder. Ustalık, yalnız kristali lehimlemek değil; zamanı tv’nin lehine yeniden ayarlamaktır.

Ankara’nın Televizyon ve Uydu Çözüm Merkezi: Her Şey İçin Yanınızdayız!
Televizyonunuzla ilgili her türlü ihtiyaca tek bir noktadan çözüm sunuyoruz! Mobilya tasarım hizmetimizle televizyonunuzun arkasına özel paneller hazırlıyor, estetik ve işlevsel çözümler üretiyoruz. Ayrıca televizyonunuzun ön panelinde oluşabilecek her türlü arızayı tamir ediyor, kırılan panellerinizi yenisiyle değiştiriyoruz. Led yanması gibi sık karşılaşılan sorunları profesyonel müdahalelerle gideriyor ve televizyonunuzun ilk günkü performansına ulaşmasını sağlıyoruz. Bununla da kalmıyor, yeni aldığınız televizyonları özenle kuruyor, kullanıma hazır hale getiriyoruz. Her marka ve model televizyon için sunduğumuz bu kapsamlı hizmetlerle, televizyon keyfinizin hiç kesilmemesini garanti ediyoruz.
Uydu kurulumu ve ayarlama konusunda da uzman ekibimizle yanınızdayız. İster bireysel, ister site yönetimi olsun, uydu sistemlerinin kurulum ve bakımını profesyonellikle gerçekleştiriyoruz. Büyük sitelere toplu uydu kurulumu sağlarken, kişisel taleplere de özel çözümler üretiyoruz. Ankara’nın tüm semtlerinde hizmet veriyoruz; ancak yalnızca Ankara ile sınırlı değiliz! Başka şehirlerden gelen taleplerinizi de karşılıyor, size en uygun çözümleri sunmak için var gücümüzle çalışıyoruz. Televizyon ve uyduyla ilgili aklınıza gelebilecek her konuda yetkin bir hizmet sunma iddiasındayız.
Çocuğunuz oyuncak fırlattı ve ekran mı karardı? Bu tür problemlerle sık sık karşılaşıyoruz ve neyse ki bu gibi durumlar bizim uzmanlık alanımızda! Hem bireysel hem de kurumsal müşterilerimize sunduğumuz güvenilir, hızlı vze etkili çözümlerle televizyonlarınızın ömrünü uzatıyor, konforunuzu artırıyoruz. Eğer televizyonunuzla ilgili bir sorun yaşıyorsanız ya da ihtiyaç duyduğunuz uydu hizmetlerini düşünüyorsanız, doğru yerdesiniz. Televizyon keyfinizin kesintisiz devam etmesi için bir telefon kadar uzağınızdayız!